piątek, 25 marca 2011

Przykładowa praca... Metamorfoza bohatera w literaturze. Przedstaw charakter i funkcję motywu, odwołując się do wybranych przykładów.

Termin metamorfoza kojarzony może być z wieloma dziedzinami nauki i aspektami ludzkiego życia. Można mówić o nim z punktu widzenia geologii, zoologii, biologii, filozofii czy historii literatury. Bez względu jednak na to, jaki punkt odniesienia dla rozumienia tego terminu wybierzemy, będzie oznaczał on zmianę postaci, wyglądu; przeobrażenie się, przemianę, przekształcenie się jednej formy w inną. Metamorfoza może być także pojmowana jako starożytny gatunek literacki lub, jako metafora: nowej formy, nowego życia, dorastania a nawet ponownych narodzin. Metamorfozy mogą zachodzić zupełnie daleko od nas, lub bardzo blisko, czasem dokonują się w nas samych.
                Nie ulega wątpliwości, iż metamorfozie może ulec wszystko. Można wręcz zaryzykować stwierdzenie, iż zgodnie z maksymą Heraklita: „panta rhei” – wszystko płynie, świat jest nietrwały a każdy jego element znajduje się w nieustannym procesie zmian. Nie dziwi więc fakt, iż w kulturze i literaturze pojawia się motyw przemiany – stanowiący pierwotny temat rozważań twórców, w tym autorów dzieł literackich. Motyw ten obecny jest w twórczości wszystkich epok - zaczynając na czasów biblijnych na współczesności kończąc. Przykładowo, niezwykle często eksploatowany jest on w kulturze popularnej. Wielokrotnie pojawiały się w filmach, komiksach i powieściach cykliczne przemiany wilkołaków i wampirów, czy też metamorfozy zwykłych ludzi w superherosów gotowych nieść pomoc całemu światu. Niewątpliwie popularność motywu związana jest z dużą ilością funkcji, jaką spełnia w tekstach literackich. Część z nich postaram się zaraz przedstawić.
                Zaczynając, od biblijnych przemian należy zauważyć, że w bardzo podobny sposób motyw zmiany ujmowany był również w średniowieczu. Fakt ten nie powinien jednak nikogo dziwić, gdyż umiłowanie religii a szczególnie spisanego słowa bożego miało ogromne znaczenie dla kształtu wspomnianej epoki. Postaram się ten temat umówić szerzej już teraz. Wracając jednak do istoty - pierwszą i chyba jedną z najbardziej archetypowych przemian w dziejach literatury była historia świętego Pawła.
                Szaweł z Tarsu był zdecydowanym wrogiem chrześcijan i prześladowcą Kościoła. W zapalczywości przewyższał wielu Żydów, aktywnie walcząc z wyznawcami nauki Chrystusa. O jego przekonaniach świadczył fakt, iż brał udział jako świadek w ukamienowaniu świętego Szczepana. W drodze do Damaszku gdzie uwięzić miał nienawidzonych przez siebie wyznawców Chrystusa na drodze stanął mu sam stwórca i doprowadził do nawrócenia Szawła. Bohater przypowieści porzucił drogę nienawiści i został apostołem.          
                Teologowie doszukują się w tej klasycznej przemianie wielu aspektów – wyróżniając, co najmniej pięć przeistoczeń w nawróceniu Pawła. Z punktu widzenia literatury natomiast metamorfoza Szawła ma głównie charakter dydaktyczny – gdzie „zły” zawsze zamienia się w „dobrego” i parenetyczny – a więc służy budowaniu pozytywnego wzorca postępowania. Jak już wspominałam bardzo podobny wymiar miał ten motyw w literaturze średniowiecznej gdzie najczęściej spełnieniem owej klasycznej przemiany była asceza. Najlepszym przykładem będzie tu „Legenda o św. Aleksym”.
                Kolejne klasyczne, archetypowe przemiany bohaterów literackich odnajdujemy w starożytnej Mitologii. Najbardziej w pamięci utknęła mi zmiana, jaka nastąpiła w nimfie - Dafne. Apollo zakochał się w Dafne, jednak ta porażona strzałą nienawiści ignorowała zaloty. Nimfa prosiła Gaję o ratunek przed niechcianym kochankiem. Ostatecznie Dafne została przez Gaję zamieniona w krzew wawrzynowy. Apollo uplótł z niego wieniec laurowy, który odtąd stał się nieodłącznym atrybutem pana Muz. Przemiana Dafne to jedna z najbardziej pamiętnych metamorfoz historii literatury. Ma ona znaczenie rozpatrywane w powiązaniu z kompleksem Dafne a więc postawą u kobiet wiążącą się z niechęcią do mężczyzn oraz z miłością niedostępną i dziewictwem. Na podstawie mitu powstało wiele dzieł, w tym najsłynniejsze – opera, Jacopo Peri „Dafne” i obraz „Apollo i Dafne” Giovanni Battista Tiepolo.
                Bardzo duże znaczenia miał motyw metamorfozy dla literatury romantyzmu. Stanowił on jeden ze strukturalnych elementów kreacji polskiego bohatera romantycznego. Romantyczne przeistoczenia nabierają wymiaru symbolicznego i wyznaczają system wartości, ideały bohaterów tamtej epoki.
Omówienie problemu zacznę od słynnej metamorfozy Kordiana na najwyższej górze Europy – Mont Blanc. Dramat Słowackiego poprzedzony mottem, składa się z Przygotowania, Prologu oraz z trzech aktów części pierwszej. Założeniem twórcy było stworzenie trylogii, do jej powstania jednak nigdy nie doszło, a losy tytułowego bohatera pozostają jedynie w gestii wyobraźni czytelnika i domysłów. Co ciekawe tytułowy spisek koronacyjny rzeczywiście miał miejsce – jego uczestnicy mieli zgładzić cesarza Mikołaja I przybyłego wraz z rodziną do Warszawy w 1829 roku na uroczystość koronacji. Ponadto „Kordian” miał być głosem krytycznym Słowackiego odnośnie wybuchu, przebiegu i upadku powstania listopadowego.
Najważniejsza z punktu widzenia naszego tematu ma wykreowana przez Słowackiego romantyczna postać. Biografia bohatera staje się jednym z bardziej istotnych aspektów dramatu. Jest ona inna od losów Konrada z III części „Dziadów”. Kordian prowadzi rozrachunek z samym sobą, dorastając w kolejnych aktach dramatu do roli czynnej – spiskowca i zabójcy cara. Losy bohatera podzielone są na trzy części. Kordiana poznajemy jako 15 - sto letniego chłopca trawionego romantyczną “choroba wieku”: apatią, niechęcią do życia i poczuciem jego bezsensu. Postać już w pierwszym akcie popełnia samobójstwo, które stanowi początek jego przemiany. Kolejny etap to podróże w trakcie, których bohater poznaje świat. Dzięki doświadczeniom nabytym na tym etapie życia krystalizuje się światopogląd Kordiana, przemiana postępuje a jej finalizacja nastąpi na Mont Blanc. Po monologu wygłoszonym na szczycie Europy, Kordian chce działać dla dobra ojczyzny, nie rezygnuje jednak z indywidualizmu i przekonania o własnej wyjątkowości. Chce być przywódcą. Gdy nie zostaje mu to dane – większość spiskowców opowiada się przeciwko zabójstwu cara – Kordian wybucha przeciw nim pogardą indywidualisty i postanawia sam wypełnić swój obowiązek. Na przeszkodzie stają Strach i Imaginacja. Bohater ponosi porażkę. Ostatecznie Kordianowi pozostaje tylko ofiara z życia przed plutonem egzekucyjnym. Prawdopodobna ofiara, bowiem ta kwestia miała być wyjaśniona w kolejnych częściach dramatu.
Monolog Kordiana na szczycie Mont Blanc jest jedną z najznakomitszych i najpopularniejszych scen w polskiej literaturze. Fragment ten określany jest Improwizacją, przypomina on, bowiem Wielką Improwizację znaną z III części „Dziadów” Mickiewicza. Monolog można postrzegać również jako osobne dzieło liryczne. To również jedna z najwspanialszych scen przemiany w literaturze i finał dojrzewania psychicznego i fizycznego młodego człowieka. To, w jakiej scenerii odgrywa się owa przemiana pokazuje jak doniosłe znaczenie ma proces krystalizowania się światopoglądu człowieka.
Kolejną wielką literacką przeminę przechodzi romantyczny Jacek Soplica - w Księdza Robaka, kończąc swą metamorfozę spowiedzią i oczyszczeniem z grzechów młodości. Mowa jest tu oczywiście o jednym z głównych bohaterów polskiej epopei narodowej – „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Historycy literatury spierali się wielokrotnie o to, która z postaci pojawiających się w epopei ma najważniejsze znaczenie – jest głównym bohaterem. Większość z nich uważa, że funkcję tą pełni właśnie Bernardyn. Specjaliści uzasadniają to faktem, iż jego biografia jest najpełniejsza, najbardziej dynamiczna oraz dlatego, że zespala ona wszystkie wątki.
Jacek Soplica ma właściwie dwie biografie – przed i po przemianie. Pierwszy życiorys odnosi się do młodego Jacka Soplicy. Jest to typowy szlachcic paliwoda, który, jak go określa Gerwazy:

„Sam nic nie posiadał prócz kawałka roli,
Szabli, i wielkich wąsów od ucha do ucha.”

W pierwszej fazie swego życia bohater przeżywa pierwszą wielką miłość. Kończy się ona zawodem i podaniem tradycyjnej, czarnej polewki:

I już miał się oświadczać, lecz pomiarkowano
I czarną polewkę do stołu podano.”

 W tym okresie życia głównego bohatera akcentuje się takie cechy jego charakteru jak: porywczość, butę, hardość, a przede wszystkim wybujałą dumę i ambicję. Wszystkie one wpędziły go z kolei w poczucie pychy, które potęgowała świadomość ogólnego szacunku, jaki wzbudzał. Bohater czuje się porzucony i niedoceniony. Dopuszcza się morderstwa w afekcie i zostaje uznany za zdrajcę.
                Drugi okres biografii to pokuta i oczyszczenie – ekspiacja. Jacek wstępuje na drogę ekspiacji przyjmując: mnisi kaptur (wyrzeczenie się miłości) oraz imię Robaka (niszczenie w sobie pychy). Nikt nie zna prawdziwej tożsamości księdza. Bohater staje się bogatszy o wiele doświadczeń. Postanawia pracować na rzecz ogółu, jest patriotą – pragnie wolności zniewolonego narodu. Dumę i pychę zastępuje głęboka pokora. Oczyszczenie następuje na drodze służby narodu. Zmiana tak wielka, jaka zaszła w tej postaci jest najważniejszą cechą, pozwalającą traktować ją, jak bohatera romantycznego. Finałem ekspiacji bohatera jest wzruszająca spowiedź na łożu śmierci. W trakcie wyznania Jacek Soplica pokazuję prawdziwą twarz, pokazuje koleje swojego losu i szczegóły metamorfozy, jaka się w nim dokonała.
                Ostatnią postacią, o której będę mówić jest Cezary Baryka, bohater „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego. W powieści czasem jest nazywany przez narratora Czarusiem. Baryka to postać dynamiczna – przechodzi liczne metamorfozy na kartach tej wyjątkowej powieści. Czas przemian w życiu i poglądach bohatera – rozpoczyna się, gdy chłopak ma czternaście lat i jest uczniem gimnazjum rosyjskiego w Baku. W tym momencie rodzinną idyllę przerywa wyjazd ojca na wojnę (jest rok 1914 i właśnie wybuchła I wojna światowa). Chłopak nie odczuł wielkiego żalu z powodu rozstania z ojcem, przeważało w nim uczucie radości z powodu zbliżającej się swobody. Liczne wybryki kończą się dla Cezarego wydaleniem ze szkoły. Pierwszą ideologiczną inspiracją dla Baryki staje się rewolucja. Jako świeżo upieczony towarzysz dał się porwać hasłom bolszewików do tego stopnia, że oddał im skarb zakopany przez ojca w ogrodzie – zabezpieczenie finansowe jego i matki. Cezary podążał za tłumem niczym ogłupiały, nie pozwalając na to, by dotarły do niego racjonalne argumenty przeciw rewolucji, wykładane mu przez matkę.
                Do kolejnej zmiany w życiu bohatera dochodzi w wyniku relacji z matką – Jadwigą. Chłopakowi nie udaje się zapobiec śmierci mocno osłabionej i przygasłej po wybuchu rewolucji i odejściu męża – matki. Gdy umiera, po raz pierwszy w życiu poczuł się naprawdę samotny, czuł, że nie ma już nikogo. Tymczasem Baku staje się areną kolejnego konfliktu. Wojna zmienia bohatera - chodził teraz obdarty, brudny i głodny, nie miał już domu. Dostrzega okrucieństwo rewolucji, w jednej chwili dochodzi do niego cała prawda o jego pokoleniu:

„Byłoż, kiedy pokolenie podlejsze niż moje i twoje, męczennico?”

W tym momencie spotyka ojca, który namawia go do romantycznej podróży do polski, gdzie rzekomo buduje się szklane domy. W Baryce wygrywa idealizm, mimo, że w tym okresie nie utożsamia się z krajem pochodzenia. Po doświadczeniu bakijskiej rewolucji bohater już potrafi trzeźwo ocenić sytuację i poddawać krytyce realizację komunistycznych ideałów. W Polsce spotyka go kolejny zawód. Okazuje się, że szklane domy to jedynie mrzonka.
                Pobyt w Polsce to czas wielkich przemian w życiu Baryki. Nawiązuje kontakt z Szymonem Gajowcem i zaprzyjaźnia się ze starym przyjacielem matki. Cezary rozpoczyna studia medyczne. Studia przerywa by stanąć do walki z bolszewikami, mimo, że tak naprawdę nie czuje się Polakiem walczy w obronie ojczyzny. Po wojnie zaznaje spokojnego życia w Nawłoci i zaczyna tworzyć własny program przemian. W tym okresie Cezary stoi w opozycji do wszystkich. Bohater nie chce zgodzić się na ewolucyjne zmiany, które proponuje Gajowiec, stoi też w opozycji do rewolucji, której był świadkiem i której skutki zdążył poznać. Chłopak nie umie pogodzić się z niesprawiedliwością panująca na świecie i prawdopodobnie, dlatego w końcu bierze udział w demonstracji komunistycznej. Demonstracja to symbol przemiany, która jeszcze się nie dokonała. Bohater odłącza się ostatecznie od manifestacji, co pokazuje, że sam spróbuje znaleźć własną koncepcję naprawczą. Baryka – samotnik i indywidualista – wychodzi przed tłum, bo jest już gotowy do samodzielnej pracy.
                Postać Cezarego Baryki nie jest łatwa do oceny, wiele w nim sprzeczności i niekonsekwencji. W bohaterze dokonuje się kilka przemian, czyniąc go jedną z najbardziej dynamicznych w historii polskiej literatury. Ostatni z wyborów pozostaje jednak otwarty – pokazując, iż nie ma łatwej drogi. Dramaturgii ostatniej scenie książki dodaje Michał Bajon w ekranizacji powieści. Tu Baryka ginie stając się wręcz polskim Hamletem. I podobnie jak Hamlet staje przed ideowym wyborem, w którym nie ma podziału na czarne i białe – istnieje, bowiem tysiąc innych odcieni szarości.
                Od starożytnych dzieł typu „Przemiany” Owidiusza, po współczesną popkulturę motyw metamorfozy dynamizuje kreowane na kartach książek, komiksów i innych dzieł postaci. Żaden twórca, bowiem nie osiągnąłby rzeczywistego efektu gdyby w swych dziełach nie odwoływał się do procesów zachodzących w życiu każdego z nas. Dzięki zastosowaniu dynamiki kreowanej przez zmienność ludzkiego życia udaje się stworzyć głębokie, skomplikowane i rzeczywiste portrety psychologiczne bohaterów. Przemiana określa osobowość bohatera literackiego. Na podanych przykładach widać, że największe przemiany w człowieku dokonują się głównie dzięki emocjom, jak i poprzez warunki zewnętrzne, w jakich przychodzi człowiekowi żyć. W tekstach, w których odnajdujemy metamorfozę emocji tych nie brakuje. Dzięki wprowadzeniu zmienności możliwe jest poruszenie najpoważniejszych problemów ludzkiego życia. Warto też podkreślić szczególną rolę, jaką motyw ten odgrywał w romantycznych utworach literackich. Można wręcz stwierdzić, że bez metamorfozy bohater romantyczny nie był by bohaterem romantycznym.
                Kończąc, więc - każdy z nas ulega w ciągu całego życia wielu zmianą. Najlepiej ilustrują to chyba słowa pisarki Poli Gojawiczyńskiej:

„Wieczna przemiana, która się w nas dokonywa, to jest życie.”

Życie ludzkie jest metamorfozą i nikt od tej przemiany nie ucieknie.

                                                                                                                                             Dziękuję!

2 komentarze:

  1. Sprzedam pracę maturalną na temat: "Metamorfoza bohatera i jej sens w literaturze. Omów na wybranych przykładach." W prezentacji zostały opracowane takie lektury jak:
    -"Zbrodnia i kara" Fiodor Dostojewski
    -"Makbet" William Szekspir
    -"Kordian" Julisz Słowacki
    -"Przypowieść o synu marnotrawnym" Biblia

    Praca była pisana na zamówienie u polonistki, dodatkowo sprawdzana przez moją nauczycielkę j.polskiego, na maturze dostałam za nią 20/20 pkt.
    Napisana prostym językiem, łatwym do zapamiętania!

    Kupiona za 150zł, jednak sprzedam o wiele taniej :)

    (+bibliografia, ramowy plan wypowiedzi, cytaty, pytania zadane przez komisję)

    Kontakt:
    GG: 8266515
    tel: 511 250 310
    Najlepiej kontaktować się przez telefon :)

    OdpowiedzUsuń
  2. Witam,
    Mam do sprzedania prezentację maturalną, temat: "Metamorfoza bohatera i jej sens w literaturze. Omów na wybranych przykładach z różnych epok. ".

    Praca pisana przez polonistę, weryfikowana przez dwóch nauczycieli. Wynik: 20/20.

    Do wglądu przesyłam konspekt i bibliografie. Cena do negocjacji.

    Zainteresowanych proszę o kontakt: matura2k11@gmail.com

    OdpowiedzUsuń